Trong thời đại chuyển đổi số đang diễn ra nhanh chóng, vai trò của người có ảnh hưởng (KOL) ngày càng trở nên quan trọng trong lĩnh vực truyền thông. Không chỉ đơn thuần là những người lan tỏa thông tin và truyền cảm hứng, KOL còn đóng vai trò kết nối cộng đồng. Tuy nhiên, để đảm bảo hoạt động của KOL trên môi trường số được thực hiện một cách hiệu quả và có trách nhiệm, việc thiết lập cơ chế quản lý phù hợp là điều cần thiết.

Tại tọa đàm “Kiến tạo niềm tin số” do Hiệp hội An ninh mạng quốc gia tổ chức vào ngày 28/7 vừa qua, các chuyên gia đã có dịp thảo luận về vai trò và trách nhiệm của KOL trong thời đại số. Theo các chuyên gia, tại nhiều quốc gia, KOL không chỉ là công cụ marketing đơn thuần mà đã trở thành biểu tượng của “sức mạnh mềm”, có ảnh hưởng lớn trong xã hội. Vai trò của KOL không thể tách rời trách nhiệm. Một mặt, KOL cần được tạo điều kiện để phát huy sức ảnh hưởng tích cực, thúc đẩy kinh tế, văn hóa, truyền thông. Mặt khác, cần có cơ chế quản lý phù hợp để định hướng hành vi, tăng cường trách nhiệm xã hội và ngăn chặn những hệ lụy tiêu cực từ nội dung sai lệch.

Thực trạng hiện nay cho thấy không ít KOL đã lợi dụng sức ảnh hưởng của mình để lan truyền thông tin sai lệch, cổ súy những nội dung độc hại, sai sự thật hoặc quảng cáo sản phẩm kém chất lượng. Đặc biệt, trong môi trường số, một phát ngôn thiếu kiểm chứng, một nội dung lệch chuẩn cũng có thể gây tác động tiêu cực không nhỏ đến cộng đồng và xã hội. Chính vì vậy, việc quản lý và kiểm soát hoạt động của KOL đang trở thành một thách thức lớn đối với các cơ quan chức năng.

Chính phủ nhiều nước đã xây dựng các khuôn khổ pháp lý, chính sách khuyến khích minh bạch thông tin, chuẩn hóa nội dung quảng bá và tăng cường quản lý KOL nhằm cân bằng giữa phát triển kinh tế và bảo vệ cộng đồng. Tại Mỹ, Ủy ban Thương mại Liên bang (FTC) là cơ quan chính chịu trách nhiệm đưa ra các hướng dẫn cho hoạt động của KOL. Nguyên tắc cốt lõi trong các quy định của FTC là tính minh bạch và “sự thật trong quảng cáo”. Các yêu cầu công khai của FTC rất rõ ràng: KOL phải luôn làm rõ cho người theo dõi nếu một bài đăng, video hoặc tuyên bố có nội dung quảng cáo. Điều này giúp người tiêu dùng có thể phân biệt được nội dung quảng cáo và nội dung không phải quảng cáo.

Tại Thái Lan, một nghiên cứu năm 2024 cho thấy KOL và YouTuber được xếp hạng trong số 10 nghề nghiệp mơ ước hàng đầu của thanh thiếu niên Thái Lan, đứng trước cả luật sư, phi công. Điều này phản ánh KOL đã trở thành một lực lượng nghề nghiệp thực sự trong nền kinh tế số. Trước thực tế đó, Thái Lan đã đề xuất ban hành luật quản lý người có ảnh hưởng trên mạng xã hội. Hội đồng Phát triển kinh tế và xã hội nước này đề nghị Chính phủ thiết lập hệ thống đăng ký cho những người có ảnh hưởng ở Thái Lan và ban hành các chính sách như đào tạo kỹ năng và các hỗ trợ khác liên quan đến nghề nghiệp cho KOL.

Ở Việt Nam, sự phát triển của KOL cũng vô cùng mạnh mẽ. Tuy nhiên, hiện nay, nhiều KOL không công khai rõ ràng tính chất thương mại của bài đăng, dẫn đến nguy cơ vi phạm pháp luật và làm giảm niềm tin của người tiêu dùng; thiếu quy tắc, chuẩn mực, tiêu chuẩn cộng đồng. Để phát huy vai trò của KOL đối với sự phát triển đất nước, bên cạnh việc hoàn thiện hành lang pháp lý và nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước của cơ quan chức năng đối với hoạt động của KOL, việc xây dựng cộng đồng KOL gắn kết, trách nhiệm, có tinh thần dân tộc với các cơ chế tự kiểm soát mạnh mẽ là rất quan trọng.

Các chuyên gia cũng nhấn mạnh rằng, trong bối cảnh chuyển đổi số đang diễn ra mạnh mẽ, việc quản lý và phát huy vai trò của KOL cần được quan tâm và chú trọng hơn bao giờ hết. Việc thiết lập cơ chế quản lý phù hợp, hoàn thiện hành lang pháp lý và nâng cao trách nhiệm của KOL sẽ giúp đảm bảo hoạt động của họ được thực hiện một cách hiệu quả và có trách nhiệm, từ đó đóng góp tích cực vào sự phát triển của đất nước.

Ngày 20-7, tại TP Thủ Đức, Chi đoàn Thanh niên Tòa án nhân dân (TAND) khu vực 2 TP.HCM đã phối hợp với phường Hiệp Bình tổ chức một phiên tòa giả định để xét xử vụ án lợi dụng các quyền tự do dân chủ, xâm phạm lợi ích Nhà nước, quyền và lợi ích của tổ chức, cá nhân. Sự kiện này đã thu hút sự quan tâm của người dân và đoàn viên thanh niên tại địa phương.

Theo nội dung của vụ án giả định, ngày 15-3-2025, Nguyễn Phương Huyền (sinh năm 2002, sinh viên) đã sử dụng tài khoản Facebook cá nhân có tên ‘Nguyen Cong Hoa’ để đăng tải một nội dung liên quan đến chính sách sáp nhập các địa phương của Đảng và Nhà nước, nhưng với nội dung không đúng sự thật. Tại Cơ quan Cảnh sát điều tra Công an TP Thủ Đức, Huyền đã thừa nhận rằng cô đã được những kẻ không rõ lai lịch với tên mạng xã hội Facebook là ‘PhuHa’, ‘Nathan Pham’, ‘Lisa Hoang’… nhắn tin, rủ rê đăng bài không đúng sự thật trên mạng xã hội để kích động, thu hút chú ý, và sẽ được những người này trả công bằng tiền.

Quá trình điều tra cho thấy, Huyền thường xuyên đăng bài xuyên tạc thông tin sai sự thật trên mạng xã hội để hưởng lợi bất chính. Cụ thể, Huyền đã tạo lập, quản lý, sử dụng mạng xã hội Facebook có tên ‘Nguyen Phuong Huyen’ và một tài khoản mạng xã hội Tiktok @NguyenPhuongHuyen-chinoisuthat2025, đăng tải nhiều bài viết với nội dung xuyên tạc chính sách cải tổ bộ máy chính quyền của Đảng và Nhà nước, đặc biệt là công tác sáp nhập, tinh gọn các cơ quan hành chính tại địa phương. Mỗi ngày, Huyền đăng tải một bài viết trên mạng xã hội Facebook và 1 video có độ dài 1-2 phút trên mạng xã hội Tiktok. Nội dung Huyền đăng tải có dàn dựng giọng nói, hình ảnh minh họa mang tính kích động, gây hiểu lầm, sai lệch bản chất các chính sách cải cách, làm cho người xem dễ có tâm lý hoang mang, nghi ngờ về tính đúng đắn của chủ trương của Đảng và Nhà nước.

Các nội dung được thể hiện qua bài viết và video của Huyền có đặc điểm chung: Sử dụng ngôn từ phiến diện, quy chụp, như ‘cải cách trá hình để hợp thức hóa sa thải cán bộ’, ‘chính quyền thu hẹp để độc quyền’, ‘thời kỳ phong kiến 4.0 chèn ép nhân dân’… Cắt ghép các hình ảnh, số liệu sai lệch, dẫn chứng không rõ nguồn gốc. Các bài viết, video sai sự thật của Huyền đăng tải trên mạng xã hội thu hút lượt tương tác lớn, gây ra tác động tiêu cực cho dư luận xã hội. Đặc biệt, ngày 15-3-2025, Nguyễn Phương Huyền đăng tải một video lên mạng xã hội Facebook và mạng xã hội Tiktok có nhiều nội dung sai sự thật, gây hoang mang dư luận, ảnh hưởng đến lòng tin của người dân vào bộ máy Nhà nước và quá trình cải cách hành chính.

Kết quả giám định thể hiện trong khoảng thời gian từ ngày 10-2-2025 đến ngày 15-3-2025, Huyền đăng tải tổng cộng 50 bài viết trên mạng xã hội Facebook, 40 video trên mạng xã hội Tiktok là xuyên tạc, sai sự thật, xâm phạm lợi ích hợp pháp của Nhà nước, ảnh hưởng đến uy tín của tổ chức Đảng, chính quyền địa phương. Hành vi của Nguyễn Phương Huyền vi phạm Điều 8 Luật An ninh mạng năm 2018; Điều 12 Luật Viễn thông năm 2009; Điều 12 Luật Công nghệ thông tin năm 2006; Điều 5 Nghị định 72/2013 quy định Quản lý, cung cấp, sử dụng dịch vụ Internet và thông tin mạng.

Căn cứ vào tài liệu chứng cứ có trong hồ sơ vụ án, các tình tiết tăng nặng giảm nhẹ và kết quả tranh tụng tại tòa, Hội đồng xét xử đã tuyên phạt bị cáo Huyền hai năm ba tháng tù về tội lợi dụng các quyền tự do dân chủ xâm phạm lợi ích của Nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân (Điều 331 Bộ luật Hình sự năm 2015 sửa đổi, bổ sung năm 2017).