Để giảm thiểu ô nhiễm không khí, hàng chục thành phố trên toàn thế giới đang tích cực triển khai các biện pháp siết chặt quy định đối với phương tiện chạy bằng xăng dầu thông qua việc thành lập vùng phát thải thấp (Low Emission Zones – LEZ) hoặc vùng không phát thải (Zero-Emission Zones – ZEZ). Các khu vực này chủ yếu tập trung vào việc hạn chế hoặc cấm các phương tiện gây ô nhiễm không khí, đồng thời khuyến khích sử dụng phương tiện thân thiện với môi trường.
Theo Viện Tài nguyên Thế giới (WRI), các chính sách về ZEZ không chỉ giúp giảm thiểu ô nhiễm không khí mà còn mang lại nhiều lợi ích kinh tế và môi trường. Nếu được thiết kế và triển khai hợp lý, ZEZ có thể giúp giảm thiểu ùn tắc giao thông, thúc đẩy sự phát triển của thị trường xe điện và giảm thiểu lượng khí thải carbon.
Tuy nhiên, việc triển khai ZEZ cũng gặp phải một số thách thức và e ngại về tác động kinh tế – xã hội. Một trong những thách thức chính là chi phí mua xe điện cao và khó khăn trong việc tiếp cận các dịch vụ vận chuyển đối với người dân có thu nhập thấp hoặc các nhóm dễ bị tổn thương.
Nhiều thành phố trên thế giới đã bắt đầu triển khai ZEZ như một giải pháp để giảm thiểu ô nhiễm không khí. Theo báo cáo của WRI, khoảng 10 thành phố trên toàn cầu đã chính thức triển khai hoặc công bố đề án thí điểm ZEZ, bao gồm Rotterdam, Amsterdam (Hà Lan), London, Oxford (Anh), Brussels (Bỉ), Santa Monica, Los Angeles (Mỹ), Oslo (Na Uy) và một số thành phố tại Trung Quốc.
Các thành phố tiên phong này đã đưa ra nhiều cách làm hiệu quả và có thể được xem là bài học kinh nghiệm cho những đô thị khác. Một trong những cách làm hiệu quả là bắt đầu với việc hạn chế xe tải và xe giao hàng, sau đó mở rộng sang các loại phương tiện khác.
Amsterdam (Hà Lan) dự kiến sẽ lập vùng ZEZ tại khu vực nội đô vào năm này, áp dụng cho mọi loại phương tiện trừ ôtô con. Thành phố Eindhoven (Hà Lan) cũng định thiết lập ZEZ khu vực nội đô, áp dụng cho xe tải, xe giao hàng và ôtô buýt.
Paris đã có kế hoạch dần siết vùng LEZ hiện hữu thành ZEZ vào 2030, áp dụng cho các loại phương tiện. Tuy nhiên, không bắt buộc phải có LEZ trước khi triển khai ZEZ, như kinh nghiệm tại Oxford, Thâm Quyến và Rotterdam.
Thâm Quyến, một thành phố tại Trung Quốc, đã thiết lập 10 khu ZEZ vào năm 2018, với tổng diện tích 22 km2, chiếm khoảng 1,1% diện tích thành phố. Các khu vực này được bố trí tại trung tâm các quận nội thành, nơi thường xuyên ghi nhận mức độ ô nhiễm không khí cao, ùn tắc giao thông và thiếu hụt chỗ đỗ xe.
Để triển khai ZEZ hiệu quả, các thành phố cần đảm bảo rằng việc thiết kế ZEZ không làm gián đoạn chuỗi cung ứng hàng hóa hay ảnh hưởng đến các hoạt động kinh tế – xã hội đô thị. Vì vậy, họ bắt đầu ở quy mô nhỏ và hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ trong quá trình chuyển đổi sang xe điện.
Rotterdam, một thành phố tại Hà Lan, đã áp dụng giai đoạn chuyển tiếp kéo dài để giúp các doanh nghiệp chuẩn bị và có thêm thời gian chờ giá xe điện giảm. Thành phố này cũng mở rộng mạng lưới trạm sạc pin tại các bãi đỗ công cộng và các điểm đến lớn.
WRI cho rằng đẩy nhanh quá trình chuyển đổi sang phương tiện không phát thải là yếu tố then chốt để cải thiện chất lượng không khí, giảm rủi ro sức khỏe cho con người và cắt giảm lượng phát thải gây hại cho khí hậu và môi trường. Triển khai ZEZ có thể là thách thức nhưng các thành phố như Amsterdam, Thâm Quyến và Rotterdam đã chứng minh rằng hoàn toàn khả thi.
